مَا وَدَّعکَ رَبُّـک وَ مَا قَلی و لَلآخرهُ خیرٌ لک مِنَ الْأ ُولی (ضحی /3 و 4)

همه انسان ها نیازمند احساس حمایت هستند این احساس را از همسر، فرزندان و زیردستان خود دریغ نکنیم

ترجمه: پروردگارت تو را ترک نکرده است و رابطه‌اش را از تو نبریده است و بدون شک فرجام کار برای تو بهتر از آغاز آن است.

1.       وَدَّع از مصدر تودیع به معنی «ترک کرد» است و قَلی از مصدر قِلیه به معنی «بُغض کرد» است که با حرف «ما» که در اول آمده معنی جمله منفی شده است. قالی یعنی بغض کننده. حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «هلک فیّ رجلان رَجُلٌ غالٍ و رَجُلٌ قالٍ» دو گروه به خاطر من هلاک می‌شوند گروهی که در حق من غلوّ می کنند و گروهی که نسبت به من بغض و کینه‌ می‌ورزند.

2.       این آیات برای دلداری دادن به پیامبر اکرم(ص) نازل شده است. بعد از سورة فجر مدتی هیچ آیه‌ای از سوی خداوند بر پیامبر نازل نشد (بیش از 40 روز آیه نازل نشد که به آن دوران فطرت می‌گویند) و این امر باعث دلتنگی پیامبر و سرزنش و شماتت کفار نسبت به ایشان شد.

3.       همة انسانها در مسیر زندگی نیازمند دلگرمی و حمایت می‌باشند  به طوری که احساس حمایت بکنند هر چند همچون پیامبر اسلام (ص) انسان کامل باشند. در بعضی از روایات تفسیری حضور حضرت علی (ع) در کنار پیامبر اسلام به عنوان عامل دلگرمی خوانده شده است که نشان می دهد حمایت یک نفر و احساس دلگرمی به یک نفر نیز می تواند در انجام کارهای بسیار بزرگ مؤثر باشد مانند دلگرمی حضرت موسی به برادرش هارون. پس از کارهای خوب و مسئولین درستکار باید حمایت کرد تا جرات انجام کارهای بزرگ را داشته باشند.

4.       دو امر باعث دلگرمی و آرامش انسان است اول اینکه بدانیم خداوند با ماست و ما را به حال خودمان رها نکرده است.

خوشا بحال گیاهان که عاشق نورند                     و دست منبسط نور روی شانه آنهاست

 دوم اینکه بدانیم سرانجام کار بهتر و خیر خواهد بود. البته ممکن است در همین دنیا شاهد نیک فرجامی کار باشیم و ممکن است در آخرت فرجام نیک کارمان را ببینیم. (و للآخره خیرٌ‌ و أبقی) که چنین نیک فرجامی عالی‌ترین و بهترین نتیجه است.

5.       در دلجویی از همسر، فرزندان و دوستان و جوانان که مشکلی دارند و اظهار دلتنگی می‌کنند بهترین دلجویی همین دو جمله خداوند است که آرامشی واقعی در دل مؤمن ایجاد می‌کند اینکه خداوند با ما است و ما را تنها نگذاشته است و عاقبت کار خوب است هرچند در دنیا شاهد آن نباشیم.  

فَأ َمّا الانسانُ اذا ما ابتلاه رَبُّه فَأ َکْرَمَه و نَعَّمه فیقولُ ربّی أ کرَمَنِ (فجر /15)

محرومیت و برخورداری در این دنیا مهم نیست،  پاسخگویی در قبال داشته ها در قیامت سخت و مهم است

  

ترجمه آیه:و اما انسان چون پروردگارش او را امتحان کند و اکرام نماید و نعمتش دهد گوید پروردگار من را اکرام کرده است.

1.       ابتلا از بلا می‌باشد و مردم بلا را بد می‌دانند و عموماً برای محروم شدن از یک نعمت اطلاق می‌کنند ولی بلا یعنی آزمایش و در قرآن هم بهره‌مندی از نعمت بلا و آزمایش الهی است و هم محرومیت از آن آزمایش می‌باشد.

2.       اکرام در این آیه دو بار استفاده شده است و منظور از اکرام اول، اکرام صوری است که مردم برخورداری از نعمت فانی را اکرام می‌دانند و منظور از اکرام دوم اکرام واقعی است یعنی برخورداری از نعمت باقی که تقرّب به خدا است.

3.       خداوند در این آیه به یکی از معایب اصلی انسان اشاره می‌فرماید اینکه اکثر انسانها همه چیز را با مقیاس خود و عموماً مادی ارزیابی می‌کنند.

4.       یکی از امتحان‌های الهی که با هدف رشد و تعالی و یا تعیین درجه بندگی انسانها انجام می‌گیرد، بخشیدن و یا محروم کردن انسان از پول، مقام و موقعیت اجتماعی و امثال آن است. انسانها اغلب در این امتحان وقتی برخوردار از نعمت می‌شوند طغیان می‌کنند و وقتی محروم از نعمت می‌شوند بی‌تابی می‌کنند و کفر می‌ورزند و هردو گروه در این امتحان رفوزه محسوب می شوند.

5.       این آیه بیانگر آن است که انسان موجودی کم ظرفیت است و لذا باید تلاش نمود و نیز در دعاها از خداوند خداست که ابتدا ظرفیت برخورداری از نعمت را عنایت فرماید بعد ما را متنعّم سازد.

6.       مشی خداوند، امتحان با تحقیر نیست آزمایش با اکرام است. سقوط و یا احساس تحقیر و یا حتی احساس اهانت، نتیجه خطاهای خود انسان است مثلا انسان فقیر انسان تحقیر شده نیست اکثر علما و دانشمندان فقیر بودند ولی در چشم عموم مردم بسیار بزرگ جلوه می کردند. اگر فردی داشتن و نداشتن را امتحان بداند و یقین داشته باشد که امتحان داراها سنگین تر و سخت تر از ندارها است رفتاری متفاوت از خود نشان می دهد. 

7.  ادامه آیات با اشاره به وظایف اجتماعی چون اکرام ایتام و سیر نمودن گرسنگان می خواهد بفرماید که داشتن و نداشتن مال در دنیا اهمیت ندارد مهم این است که بتوانیم در روز قیامت نسبت به انجام وظایف اجتماعی پاسخگو باشیم و شرمنده خداوند به خاطر همین داشته ها نشویم.