بسم الله الرحمن الرحیم

وَ مَنْ أَعْرَضَ عَن ذِکْرِى فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَةً ضَنکاً وَ نَحشُرُهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَعْمَى‏(طه/124)

ترجمه آیه: و هر کس از یاد من دل بگرداند، در حقیقت، زندگىِ تنگ [و سختى‏] خواهد داشت، و روز رستاخیز او را نابینا محشور مى‏ کنیم.

1.       عیش مربوط به زندگی دنیایی و اموری مانند خوردن، مسکن‏ و پوشیدن و نظایر آنها می شود و در نتیجه از کلمه" حیات" خصوصى‏تر است، حیات، هم زندگی حیوان را شامل مى‏شود و هم فرشته و هم خداى تعالى. و کلمه" معیشت" از همان عیش مشتق مى‏گردد و معنایش آن چیزهایى است که با آن زندگی دنیا می گذرد. کلمه" ضنک" در هر چیزى که به کار رود تنگى آن را مى‏رساند.

2.     علت تنگى معیشت در دنیا، و کورى در روز قیامت، فراموش کردن خدا و اعراض از ذکر او است، و مقصود از ذکر خداى تعالى یا به معنای یاد آوردن او است، و یا به معناى قرآن، و یا مطلق کتب آسمانى است، و یا به معناى دعوت حقه است. یعنی اگر انسان یاد خدا و یا انس با قرآن ویا بهره مندی از مطلق کتب آسمانی و یا پیروی از حق را فراموش کند در دنیا معیشت تنگ و در روز آخرت کوری خواهد داشت.

3.     زندگی سخت و تنگنا از آثار طبیعی فراموشی خداوند در دنیا می باشد به این معنی که کسى که خدا را فراموش کند، و با او قطع رابطه نماید، دیگر چیزى غیر دنیا نمى‏ماند که به آن دل ببندد، و در نتیجه دنیا را مطلوب یگانه خود قرار می دهد، در نتیجه همه کوششهاى خود را منحصر در آن می کند، و فقط به اصلاح زندگى دنیایش می پردازد، و روز به روز آن را توسعه بیشترى داده، به لذت بردن از آن سرگرم می شود، و این معیشت، او را آرام نمى‏کند، چه‏ کم باشد و چه زیاد، براى اینکه هر چه از آن به دست آورد به آن حد قانع نگشته و به آن راضى نمى‏شود، و دائما چشم به اضافه‏تر از آن مى‏دوزد، بدون اینکه این حرص و تشنگیش به جایى منتهى شود، پس چنین کسى دائما در فقر و تنگى بسر مى‏برد، و همیشه دلش علاقه‏مند به چیزى است که ندارد، صرفنظر از غم و اندوه و قلق و اضطراب و ترسى که از نزول آفات و روى آوردن ناملایمات و فرا رسیدن مرگ و بیمارى دارد، و صرفنظر از اضطرابى که از شر حسودان و کید دشمنان دارد، پس او على الدوام در میان آرزوهاى بر آورده نشده، و ترس از فراق آنچه بر آورده شده به سر مى‏برد.

4.     مؤمنی که به یاد خداوند است زندگی اش در هر شرایطی در دو کلمه خلاصه می شود شکر و یا صبر و راضی بودن به قضای الهی، ولى کافر داراى چنین زندگی نیست، و زندگى او در دو کلمه خلاصه مى‏شود، نارضایتى نسبت به آنچه دارد، و دل‏ بستگى به آنچه ندارد، این است معناى زندگى تنگ.

5.     منظور از کوری در آخرت کوری مطلق نیست کافر نامه عمل خود را که حجت را بر او تمام مى‏کند و نیز اوضاع ترس بر انگیز، و هر چه را که مایه شدت عذاب او است از آتش و غیر آتش را  می بیند، ولی از دیدن راه سعادت و بهشت و از مشاهده پروردگار محروم و کور است. و در کافى به سند خود از ابى بصیر روایت کرده که گفت: از امام صادق (ع) شنیدم مى‏فرمود: هر که با تن سالم و داشتن استطاعت حج نکند تا بمیرد، او از جمله کسانى خواهد بود که خدا در باره‏شان فرموده:" وَ نَحْشُرُهُ یَوْمَ الْقِیامَةِ أَعْمى‏" مى‏گوید: گفتم: سبحان اللَّه کور محشور مى‏شود؟ فرمود: بله خداوند او را از راه حقش کور مى‏کند.