بسم الله الرحمن الرحیم
انْظُرْ کَیْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلْآخِرَةُ أَکْبَرُ دَرَجَاتٍ وَأَکْبَرُ تَفْضِیلًا (اسراء/21)
ترجمه: ببین چگونه بعضى از آنان را بر بعضى دیگر برترى داده‌ایم، و قطعاً درجات آخرت و برترى آن بزرگتر و بیشتر است.
- در این آیه منظور از فضل و برتری انسانها نسبت به همدیگر که در ابتدای آیه آمده است برتری مادی و دنیایی است و خداوند به انسانها توصیه کرده است که به این تفاوت ها توجه کنند. ببینید که مومنی برخوردار است و مومنی فقیر و محروم و کافری برخوردار و ثروتمند است و کافری فقیر و محروم. وقتی تفاوتها و اختلاف طبقاتی ها را مشاهده می کنی و نمی توانی یک دلیل منطقی و درستی مانند شایستگی برای برخورداری و محرومیت پیدا کنی؛ یعنی یقین پیدا می کنی که کسی که برخوردار از مال دنیا است لزوما برتری نسبت به فقیر و محروم ندارد و بلکه موارد بسیار پیدا می کنی که انسانهای برتر به لحاظ اخلاق، معنویت، علم و مانند آن انسانهای دارا و برخورداری نیستند لذا می فهمی که حرص دنیا داشتن صحیح نیست. و نیز از اینکه انسانهای شایسته لزوما برخوردار از ثروت و مال دنیا نیستند متوجه می شوی که مال دنیا چیز لزوما با ارزشی نیست و ملاک فضل و برتری انسانی نسبت به انسان دیگر نیست.
- برخورداری از سعادت آخرت فضیلت است چرا که: اولا برخورداری از آن برای امتحان نیست بلکه به دلیل شایستگی خود و یا لطف خداوند است پس برخورداری از آن موجب مباهات است. ثانیا مانند مال دنیا فانی نیست و برای انسان دائمی است. ثالثا برای برخورداری و یا حفظ آن به هیچ ناکسی محتاج نیست تا مجبور به همنشینی و هم صحبتی با آنان گردد در حالی در دنیا انسانها برای کسب و یا حفظ مال دنیا از کمک ناکسان بی نیاز نیستند. رابعا نگران دسیسه و توطئه نیست.
- همچنان که در دنیا تفاوت بین انسانها وجود دارد و عده ای فقیرند و عده ای ثروتمند و بین این دو قشر هم طبقات زیادی از متوسط ها وجود دارد در آخرت نیز انسانها در بهشت و جهنم یکی نخواهند بود و دارای درجات خواهند بود. و اختلاف طبقات و درجات انسانها در قیامت بیشتر هم خواهد بود. زیرا اختلاف در دنیا به دلیل داشتن و یا نداشتن مال دنیا است که خود مال دنیا محدود است ولی اختلاف در آخرت متاثر از احوالات درونی و روحی انسانها و نیات و میزان اخلاص آنهاست که هیچ محدودیتی برای آن متصور نیست. مثلا در روایتی فاصله بین دو نفر اهل بهشت به لحاظ درجه و جایگاه فاصله آسمان و زمین بیان شده است. (تفسیر الصافی، جلد۳، صفحه۱۸۴)
در روایات ملاک این تفاوت ها نیز بعضا بیان شده است مثلا در روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که: تفاوتها در آخرت بر مبنای تفاوت عقول خواهد بود. (کافی، ج1 ص 11) و یا علامه طباطبایی ملاک اختلاف را میزان اخلاص در کارها و حالات روحی انسانها بیان می فرماید. ( المیزان ج 13 ص 95)
حرص مال دنیا و قدرت را در این دنیا نخوریم که چرا فلانی ماشینش از ماشین من بهتره و یا خانه اش از خانه من بزرگتره و یا جایگاه اجتماعی اش از من بالاتره چون فاصله طبقات در آخرت بیشتر نیازمند حرص و طمع است. در قیامت خیلی حسرت خواهیم خورد که دوستانمان چرا اینقدر از ما فاصله دارند و ما از همه آنها عقبیم.
- این آیه به صراحت دنیا و آخرت را مقایسه کرده است و لذا بد نیست به تناسب مکان، این سوال پاسخ داده شود که:
نظر قرآن در باره دنیا و آخرت چیست؟ در پاسخ باید گفت: از دیدگاه قرآن دنیا محل آزمایش، عبرت، آگاهی و عمل است و آخرت محل پاداش و دریافت نتیجه آزمایش. لذا وظیفه انسان در دنیا طبق روایت امیر مومنان این است که به دنیا به عنوان مقصد اصلی نگاه نشود: مَنْ أَبْصَرَ بِهَا بَصَّرَتْهُ وَ مَنْ أَبْصَرَ إِلَیْهَا أَعْمَتْهُ: " آن کس که با چشم بصیرت به آن بنگرد (و آن را وسیله بینایى قرار دهد) دنیا به او آگاهى مىبخشد، و آن کس که به خود آن نگاه کند ( کسی که واله دنیا و لذات آن شود) دنیا او را نابینا خواهد کرد" (نهج البلاغه، خطبه 82)
